CSY - Crime Scene onderzoek via Y-DNA
"Een laatste redmiddel bieden voor cold cases"
Vroeger dachten experten dat er weinig te zien viel aan het mannelijk Y-chromosoom. Het werd zelfs 'the genetic wasteland' genoemd. Maar vandaag is meer dan duidelijk dat het kleine stukje DNA enorm nuttig kan zijn in het heropenen van vastgelopen moordzaken. Ik doopte het Y-chromosoom zelfs als "dé sleutel tot succes".
- dr. Sofie Claerhout
In 2015 begon ik mij te verdiepen in de wondere wetenschappelijke wereld van het Y-chromosoom, een stukje DNA dat biologen lange tijd opzij schoven als oninteressant. 'The genetic wasteland' werd het ook wel genoemd, het braakliggend terrein in het menselijk DNA waar zo goed als niets te halen viel. De rest van ons genetisch materiaal, het autosomaal DNA, kan allerlei geheimen prijsgeven over zaken als uiterlijk en gezondheid. Het is een goudmijn voor onderzoekers die bijvoorbeeld willen uitvogelen welke genetische kenmerken risico's op ziektes vergroten. Zo niet het Y-chromosoom, dat alleen iemands geslacht laat zien en van vader op zoon amper verandert.
Maar juist dat laatste kenmerk maakt het interessant voor forensisch
onderzoekers, die afgelopen decennia ontdekten dat het Y-chromosoom niet
compleet honkvast is. Er sluipen tijdens het kopiëren door de generaties heen langzaam
toch wat kleine, onschadelijke foutjes in. Dat heeft in verwantschapsonderzoek
een sterk voordeel ten opzichte van de rest van het DNA, dat razendsnel 'verwatert' doorheen de familiestamboom.
We krijgen immers de helft van het DNA van onze vader en de helft van onze moeder, waardoor een kleinkind nog maar 25% van grootouders DNA deelt. In forensisch
onderzoek vind je dus hooguit matches met nauwe familieleden, een verre
achterneef deelt veel te weinig DNA met een onbekende dader om de link te
kunnen leggen. Maar het Y-chromosoom van die verre achterneef is nog wél bijna
hetzelfde. Vind je in dat geval een match, dan kun je de familiestamboom van
die achterneef induiken om dichterbij de dader te komen.
Klik op de afbeelding om de wetenschappelijke samenvatting van dr. Sofie Claerhout haar doctoraat te lezen
De foutjes of mutaties in het Y-chromosoom maken het mogelijk om aan verwantschapsonderzoek te doen. Zo kan men op basis van snelle mutaties (Y-STRs of 'Short Tandem Repeats') snel zien of iemand familie is van de dader. Aan de hand van heel trage mutaties (Y-SNPs of 'Single Nucleotide Polymorfisms') kunnen we langs de andere kant de evolutie bestuderen en achterhalen of hun voorouders lang bij elkaar zijn gebleven. Deze evolutionaire mutaties zorgen ervoor dat we een stamboom kunnen opmaken van alle mannen die op deze wereld rondlopen. Het brengt ons 300.000 jaar terug in de tijd naar onze eerste voorouder 'Y-adam'.
Ik heb mijn onderzoek gedoopt als 'CSY', met een knipoog naar de misdaadserie CSI, staat het voor 'Crime Scene onderzoek via het Y-DNA'. Als forensisch genetische onderzoeksgroep aan de KU Leuven ontwikkelen we met CSY technieken die de analyse van het Y-chromosoom uit DNA-stalen verbetert en versnelt.
MAAR. Er is was lang een grote maar. In buitenland kon CSY impact creëren, maar in eigen land konden we nog niet in de praktijk aan de slag. Dat vond ik natuurlijk samen met de nabestaanden van de Belgische cold cases enorm frustrerend. Dus ik had er vanaf 2015 mijn missie van gemaakt ervoor te zorgen dat Y-chromosoom verwantschapsonderzoek in België ook mag.
En dat is EINDELIJK gelukt.
Sinds 29 februari 2024 hebben we een nieuwe DNA-wet die CSY toelaat.
Lees meer over: